از هر دری سخنی ...
خدایا ! تا خدائیش باش ...از هر دری سخنی ...
خدایا ! تا خدائیش باش ...چه کنم گناه نکنم؟!
چه کنم گناه نکنم؟!
سوال: چرا بعضى اوقات دچار اشتباه و گناه مى‌شویم؟
علماى اخلاق مى‌گویند: منشا و انگیزه گناهان، سه قوه است: قوه شهویّه، قوه غضبیّه، قوه وهمیّه .
قوه شهویّه، انسان را به افراط در لذت‌خواهى نفسانى، مى‌کشاند، که سرانجامش، غرق شدن در فحشا و زشتى‌ها است .
قوهّ غضبیّه، انسان را به ظلم، طغیان، آزار رسانى و تجاوز، وادار مى‌کند.
قوهّ وهمیّه، برترى طلبى، انحصار جویى، تکبر و روح خودخواهى را در انسان زنده مى‌کند و او را به گناهان بزرگى وارد مى‌نماید.
به این مثال توجه کنید: آب، در عین حال که مایه حیات تمامی جانداران از انسان، حیوان و گیاه مى‌باشد، اگر مهار نشود به صورت سیلابی جریان می‌یابد و باعث نابودی حیات بشر می‌شود؛ بنابراین حتی این پدیده حیات‌بخش نیز نیاز به سدسازی و مهار دارد و در صورتی برای بشر مفید خواهد بود که به هنگام نیاز در کانال کنترل شده خاصی قرار گیرد و از دریچه مخصوصی، به مقدار نیاز، جریان یابد، در غیر این صورت طغیان می‌کند و دیوانه‌وار به باغ‌ها و کشتزارها و خانه‌ها سرازیر شده و همه را ویران خواهد ساخت.
در مورد انسان نیز، نیروى غضب براى دفاع و شهوت براى بقاى نسل لازم است، ولى اگر این دو غریزه بر اثر افسار گسیختگى طغیان کنند، موجب بروز جنایات ویرانگر و انحرافات جنسى و بى عفتى خواهند شد.
در نتیجه اگر بخواهیم جامعه را از لوث گناه پاک سازیم، و یا وجود خویش را از آلودگى گناه، حفظ کنیم ، راهی جز کنترل و تعدیل غرایز و تمایلات نفسانى نداریم.
حل مشکل:
1- گناه‌شناسی: مبارزه مستقیم با گناه از طریق شناخت گناهان و تفکر در آثار و عواقب دنیوی و اخروی آنها.
2- گناه‌زدایی: مبارزه اساسی و غیر مستقیم با گناه از طریق مبارزه با زمینه‌های گناه و تقویت زمینه‌های صلاح.
در یک نگرش کلی و کلان می‌توان به این نتیجه رسید که زمینه گناه در انسان چیزی جز ضعف شناخت و اراده نیست.
اینک با طرح سوال‌های کوتاه و پاسخ آنها به گشودن راه کمک می‌نماییم.
1. چرا باید خودمان را بشناسیم؟ چون اگر استعداد بی نهایت و ارزش‌های وجودی خود را نشناسیم، هرگز حرکتی نخواهیم کرد، تمام حرکت تکاملی انسان بسته به نوع و عمق شناخت انسان نسبت به ارزش‌های وجودی خود است.
2. چرا باید هستی را شناسایی نماییم؟ چون انسان خلاصه هستی است و با هماهنگ و همراه شدن با هستی و قرب به خدای هستی و رنگ خدایی گرفتن به کمال می‌رسد، اگر هستی را نشناسد نمی‌داند چه باید کند به عبارت دیگر انسان قانون کمال را از هستی فرا می‌گیرد.
3. نقش دین در زندگی انسان چیست؟ آدمی با زبان هستی آشنا نیست و نیاز به مترجم دارد. دین ترجمان هستی است و به نحو بسیار ظریفی انسان را به رنگ هستی در می‌آورد. تمام دین در جهت به خدا رسیدن و قرب الهی برنامه‌ریزی شده است.
4. در نهایت دانستن سرنوشت انسان در حیات اخروی و معاد چه کمکی به انسان می‌کند؟ معاد و قیامت، فردای زندگی انسان است، فردایی که باید آن را بسازد و تا ابدیت در آن بماند، باید بداند رهسپار کدام وادی و مسافر کدام اقلیم وجود است، باید برای فردای خود چه توشه‌ای فراهم کند و چه مقدار به کار و کوشش بپردازد. ببیند با چه کسی می‌خواهد همراه و همنشین شود و از همین نشئه با او آشنا و همراه شود تا در قیامت با مشکل روبرو نگردد.
یکی از مهمترین مراحل خودسازی، رفع زمینه‌های گرایش به گناه است.
نقش ذکر و یاد خدا:
ذکر خدا آثار مثبت فراوانی دارد. «ذکر» از آن جهت که با ذاکر اتحاد وجودی می‌یابد و باعث حضور خداوند در دل و جان مومن است، موجب می‌شود که ذاکر خود را در محضر خدا حاضر ببیند، و از کمال قرب او بهره‌مند شود. در نتیجه بر محور حیا از بسیاری از افکار پلید و اخلاق زشت و اعمال نکوهیده احتراز می‌کند.
دستور العمل:
1- ترک زمینه گناه:
الف- کنترل چشم: امام صادق(علیه السلام) فرمود: نظر دوختن تیرى مسموم از تیرهاى ابلیس است و چه بسا نگاهى که حسرت درازمدتى را (در دل) به ارث بگذارد.»(1) تا حد امکان انسان از حضور در مجالس مختلط یا برخورد با نامحرم پرهیز نماید.
- کنترل گوش: باید از شنیدنى‌هایى که ممکن است به حرام منجر شوند و زمینه‌ساز حرام هستند پرهیز شود. مانند موسیقى حرام، صداى شهوت انگیز نامحرم و ... .
ج- ترک همنشینی با دوستان ناباب: دوستانى که باعث مى‌شوند انسان گناه را مزمزه کند، در واقع دشمن هستند و باید از آنها پرهیز کرد.
از امام سجاد(علیه السلام) نقل شده: حضرت از همراهى و سخن گفتن و رفیق بودن با پنج کس را نهى فرموده: کذاب، گناهکار، بخیل، احمق و کسى که قطع رحم کرده است.(2)
2- ترک فکر گناه: ترک زمینه گناه سهم به سزایى در ترک فکر گناه دارد. سعی نمایید فکر گناه را به یاد خدای تبدیل نمایید.
3- اشتغال به برنامه شبانه‌روزى: حتما باید شبانه‌روز خود را با برنامه‌ریزى صحیح و متناسب وضع روحى و جسمى خود پر کنید و هیچ ساعت بیکارى نداشته باشید تا نفس شما را مشغول کند. در اوقات بیکارى وسوسه‌هاى نفس و شیطان به سراغ انسان مى‌آید و او را به فکر گناه و سپس به خود گناه مى‌کشاند امیرالمؤمنین على(علیه السلام) فرمود: به راستى و حقیقت که این نفس، (انسان را) پیوسته و مرتب به بدى امر مى‌کند در نتیجه هر کس آن را به خود واگذارد (و به کارى نگمارد) نفس او را به سمت گناهان مى‌کشاند.»(3)
4- روزه گرفتن: روزه گرفتن قواى حیوانى و شهوانى انسان را تضعیف مى‌کند اگر قواى شهوانى ضعیف گشت قهراً فکر گناه هم کم رنگ مى‌شود. امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: هرگاه شکم پر شود طغیان مى‌کند.(4) مفهومش این است اگر شکم پر نشود طغیان نمى‌کند و بهترین نوع جوع و گرسنگى همان روزه گرفتن است.
تذکر این نکته بسیار ضرورى است که اولاً: روزه نباید براى بدن ضررى داشته باشد وگرنه شرعا حرام است. ثانیا: براى کارهاى روزمره مخل نباشد. ثالثا: اگر نه مضر بود و نه مخل، فقط روزهاى دوشنبه و پنج شنبه باشد نه بیشتر، ولى در هر صورت اگر براى روزه گرفتن عذرى است مورد بعدى یعنى ورزش دو برابر شود.
5- ورزش: هر روز ورزش لازم است البته آن ورزش‌هایى باشد که براى بدن ضررى ندارد مثل نرم دویدن و نرم طناب زدن و انجام حرکت‌هاى کششى و اگر براى روزه گرفتن عذرى هست زمان ورزش دو برابر شود مثلاً از بیست دقیقه به چهل دقیقه افزایش یابد.
چند توصیه:
- هیچ گناهی را کوچک نشمارید.
- در ابتدای روز با خدای متعال شرط کنید که گناه نکنید و در طول روز مراقب اعمال و رفتار خود باشید و در پایان روز از خویش حساب بکشید. اگر از عملکرد خویش راضی بودید، خدای را شکر گویید و در صورتی که راضی نبودید، بر خویش سخت بگیرید.
- بدانید که همواره در محضر خدای بزرگ هستید، او بر سراسر وجود شما اشراف دارد و از ظاهر و باطن شما آگاه است.
- اعمال و عادات نیکو را جایگزین رفتار ناپسند نمایید؛ مانند شرکت دائمی در نماز جماعت، نماز شب و دعا.
قرآن کریم می‌فرماید: خوبی‌ها سرانجام، میدان را بر بدی‌ها تنگ خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد. (6)
- مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتب اخلاقی را فراموش نکنید.
1- سفینة البحار، شیخ عباس قمى، ماده نظر.
2- سفینة البحار، شیخ عباس قمى، ماده صحب.
3- الغرر والدرر، باب النفس به نقل از سرّ الاسراء، استاد على سعادت پرور، ج 1، ص 544، ح 4 .
4- المحجة البیضاء، ملا محسن فیض کاشانى، ج 5، ص 150.
5- نور، آیه 21.
6- هود، آیه 114.
منابع:
1- گناه‌شناسی، محسن قرائتی .
2- گناهان کبیره، شهید دستغیب.
3- قیامت و قرآن، شهید دستغیب. (تفسیر سوره طور).
"سید مصطفی علم خواه"
برگرفته از سایت تبیان
پی‌نوشت‌ها: - از خداوند با دعا و نیایش استعانت و استمداد بجویید، زیرا که خود فرمود: اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هیچ کدام به فضیلت و تزکیه روی نمی‌آوردید.(5)
