چرا پیامک؟

SMS یا سرویس پیام کوتاه (Short massage service)، در واقع پروتکلی است که انتقال و تبادل پیامهای کوتاه متنی بین تلفن‌های همراه، دستگاههای فکس و آدرس‌های IP اینترنت را ممکن می‌سازد. در واقع تکنولوژی استفاده از پیام کوتاه، وسیله ای است برای اطلاع رسانی سریع و آسان در مواقع ضرورت. اما با نگاهی کوتاه به کارنامه چگونگی کاربرد این تکنیک در ایران، متوجه می شویم که پدیده و گفتمان تازه ای در این زمینه ایجاد شده است که حاوی معانی و نمادهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می باشد. در واقع اینطور به نظر می رسد که هم اکنون کارکردهای پنهان این پدیده تا حدی گسترش یافته که هدف اصلی را تحت تاثیر قرار داده است.

پیام کوتاه، به دلیل اینکه از زبان نوشتاری بهره می برد، جایگاه خاصی را به خود اختصاص می دهد و البته در بسیاری از موارد برای مخاطبانش جذاب ترین وسیله برقراری ارتباط است. چرا که از حریم های خصوصی افراد به شدت مراقبت می کند و افراد می توانند شخصی ترین درونیات خود را به این واسطه با دیگری تقسیم کنند و به تعامل ارتباطی بپردازند. رسانه ای از دور که نزدیکترین ارتباط را به ارمغان می آورد. رسانه‏ای از راه دور، جدیدترین نوع رسانه است که در آنها زمان و مکان حذف شده و مفاهیم زمان و مکان به مفهوم «اینجا در خانه» (پیپل و بیلی 8-6:‏1997) تبدیل می‏گردد. لذت بخش بودن، خصیصة دیگر ارتباط از طریق این رسانه می‏باشد که منجر به بوجود آوردن ابداعات بیشماری در نحوة این ارتباط توسط کاربران شده است. بعنوان مثال کاربران برای غلبه بر محدودیت تعداد حروف، زبان خاص خود را ابداع کرده‏اند که روز به روز توسعه بیشتری می‏یابد. تلفیقی بودن، از دیگر مزایای این رسانه تلقی می‏شود.  اما اینجا هم همان مشکل قبلی وجو دارد. آنجا که به بررسی پدیده "بولوتوث"پرداختیم و گفتیم که هر تکنولوژی می بایست پیش از ورودش به عرصه عمومی زندگی روزمره، در میان مردم تعریف و بازخوانی شود تا همگان از مضرات و منفعت آن، آگاه باشند. اما چنین چیزی رخ نمی دهد و نتیجه آن استفاده معکوس است. یعنی یک تکنولوژی کارکرد های پنهانش را آشکار می کند و گاها دچار کژکارکرد می شود. از نظر مرتون جامعه شناس معروف، کژکارکرد عبارتست از پیامدهای منفی یک بخش نظام بر بخش‏های دیگر (ریتزر 6-145:‏1382). از جمله این کارکردهای نامناسب وجود مزاحمت های پیام کوتاهی است که در بسیاری از موارد برای افراد آزاردهنده و مخرب است. نوع دیگر ارسال پیام های تبلیغاتی است که در بسیاری از موارد موجب اذیت افراد می شود و افراد در بیشتر اوقات از دریافت چنین پیام هایی شکایت دارند.

 بافت غالب و حاکم بر پدیده SMS را امروز در ایران نه پیام‏ رسانی و اطلاع‏رسانی که طنز و جوک تشکیل می‏دهد

افتتاح فلان بانک، خرید اینترنتی، فروش فوق العاده خودرو و... از جمله پیام هایی است که ناخواسته وارد صندوق دریافت دارندگان تلفن همراه می شود و نارضایتی آنها را بر می انگیزد.

اما آنچه بیشترین فراوانی را به خود اختصاص می دهد این است که بافت غالب و حاکم بر پدیده SMS را امروز در ایران نه پیام‏ رسانی و اطلاع‏رسانی که طنز و جوک تشکیل می‏دهد.

در واقع جوک و طنز، عنصر محوری فرهنگ خنده و فرهنگ عامیانه (Folk culture) بوده و در حقیقت انعکاسی از وضعیت اجتماعی و واقعیت‏های اجتماعی جوامع دارد. بدین سان این مساله در جامعه ما جایگاه خاصی را برای خود پیدا می کند. از آنجا که افراد جامعه ما به طور کلی نسبت به قضایای فرهنگی و اجتماعی علاقه خاصی دارند، از اینکه چاشنی طنز با این مسائل همراه شود، استقبال بسیاری می کنند و به این ترتیب کاربرد جدید تلفن همراه، به عنوان کارکردی نوظهور، جایگاه خاصی برای خود پیدا می کند. اما نکته جالب درونمایه و محتوای این پیام های کوتاه ارسالی می باشد که بیشتر حول محورهای جنسی، مذهبی و سیاسی حرکت می کنند که اغلب در فضایی ضد قومیتی به تصویر کشیده می شوند. آنچه مهم است اینکه این پیام ها در نهایت به گونه‏ای بازاندیشانه با شکستن و نفی ارزشها و هنجارهای جنسی و اخلاقی و نقض و شکستن تقدسات و تحقیر و تخطئه ایدئولوژی سیاسی و مذهبی، موجب بازتولید فرهنگی خاص می شوند که نمی توان آثار مخرب آن را نادیده گرفت.

در پایان می توان اینطور بیان کرد که هرچند سیستم پیام کوتاه (SMS) در ابتدا به نیت اطلاع رسانی صرف و با کمک تکنولوژی‏های دیجیتال اطلاعاتی مدرن، به عرصة گفتمان رسانه‏ای کشور وارد گردید، اما در یک سیر تاریخی کوتاه، اهداف پنهان این تکنولوژی که همانا تولید گفتمان سرگرمی و طنز و جوک است، جایگزین هدف اولیه  شد که تبعات آن را می‏توان در این حیطه به وضوح شاهد بود. حیطة طنز و جوک حیطة اصلی گفتمان SMS امروز کشور ما را تشکیل می دهد و این نشانه ای خوشایند برای فرهنگ غنی و مردم فهیم ایرانی نیست. بهتر آن است که قدری در عملکردهای ساده در زندگی روزمره مان تامل بیشتری داشته باشیم تا ناخودآگاه در جریان رواج و بازتولید چنین گفتمان هایی، شریک نباشیم.

فاطمه ناظم زاده

گروه جامعه و سیاست

منابع:

Apte, mahadev.l 1992, Hummorin: Bauman, Richard (1992), folklore, culture performan1and popular Entertain ment, new york, oxford        

- اوحدی، مسعود، 1376، «جهانی شدن و ...»، رسانه‏ها و فرهنگ، تهران: سروش

دایک ، تئون ای ون، 1382، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، پیروز ایزدی و...، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏ها.

ریترز، جورج، 1382، نظریه جامعه‏شناسی در دوران معاصر، محسن ثلاثی، چاپ هفتم تهران: علمی

مک دانل، دایان، 1380، مقدمه‏ای بر نظریه‏های گفتمان، حسینغلی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان.

نادری،احمد،"گفتمان اس ام اس در جامعه ایرانی"سایت دکتر فکوهی 

برگرفته از سایت تبیان